Friends:
„Saga Hervöry i Heidreka” („Hervarar saga og Heiðreks”) w odróżnieniu od sag o Islandczykach opisuje dzieje sprzed kolonizacji Islandii. Należy do gatunku, który można by określić jako „historie dawne” (isl. Fornaldarsögur – dosł. sagi starodawne; pojęcie zbudowane jest z dwóch słów: fornöld, które oznacza m.in. czas islandzkiego wczesnego średniowiecza ale i starożytności i słowa saga, oznaczającego sagę). Większość sag należących do tego gatunku najprawdopodobniej została spisana na Islandii, od połowy XIII w. do roku 1400.
Poza wartościami literackimi „Saga Hervöry i Heidreka” cenna jest również dlatego, że opisuje tradycyjne wojny między Gotami a Hunami, począwszy od IV w. zaś ostatnia jej część śmiało może służyć jako opis średniowiecznych dziejów Szwecji. Nie bez wpływu na dzisiejszy jej odbiór pozostaje także fakt, iż stanowiła bardzo ważne źródło inspiracji dla J.R.R. Tolkiena gdy ten tworzył podwaliny pod swoje legendy o Międzyziemiu.
Daruję sobie streszczenie, bo skoro już niniejszy ebook znalazł się w posiadaniu Szanownego Czytelnika, mam pełne prawo dorozumiewać się, że saga zostanie przeczytana. Ale pokrótce opowiem o wersjach. Saga ta istnieje w trzech różnych rękopisach, nazwanych H, R i U. Wersje H i R zachowały się w manuskryptach – H znajduje się w Hauksbók napisanej przez Haukura Erlendssona mniej więcej w roku 1325, a R jako manuskrypt 2845 przechowywana jest w Bibliotece Duńskiej w Kopenhadze. Jej powstanie datuje się na XV w. Wersja U zachowała się jedynie w części, pochodzi z XVII w. i została spisana przez Wielebnego Jóna Erlendssona. Oczywiście wszystkie wersje dość poważnie różnią się między sobą. Na przykład R uważa się za najbliższą wersji oryginalnej i bardziej jest podobna do wersji U, niż H. Brakuje jej jednak rozdziału pierwszego i zakończenia. Z drugiej strony mamy tu pieśń na śmierć Hjalmara. H kończy się na Gestumblindim, a R tuż przed końcem rozdziału dwunastego. Istnieją jednak dwie kopie H z XVII w.. w których zachował się rozdział z zagadkami Gestumblindiego.
Osobne zagadnienie w sadze stanowi nazewnictwo, zarówno gdy chodzi o imiona własne jak i nazwy miejsc. Akcja sagi najwyraźniej rozgrywała się na całym niemal kontynencie europejskim. Nazwy podawane są w formach germańskich, a nie łacińskich, stąd trudno zorientować się gdzie dokładnie miały miejsce niektóre ważne wydarzenia. I tak na przykład stolica Gotów nazywa się Arheimar i zlokalizowana jest nad Dnieprem. Król Heidrek ginie w miejscu, które zwie się Góry Chorwackie (Harvaða fjöll), a bitwa Gotów z Hunami odbywa się na równinach Dúnheiði, co może oznaczać równiny nad Dunajem. Natomiast las Mirkwood (Myrkviður) rozdziela krainę Gotów od kraju Hunów. Prawdopodobnie chodzi tu o moczary w miejscu, gdzie rzeka Don wpada do Jeziora Azowskiego.
Jest jeszcze sprawa imienia tytułowego bohatera. W oryginale nosi on imię Heiðrekr. Heiður w j. islandzkim oznacza tyle co honor, zaszczyt, chwała… Nie jest to całkiem synonim słowa Aírman, czyli „wielki”, od którego to słowa wywodziło się imię IV-wiecznego króla Ostrogotów, Ermanarica. Wprawdzie rzymski żołnierz i historyk Ammianus Marcellinus Ermanaric miał popełnić samobójstwo w obliczu najazdu Hunów, ale z drugiej strony mamy innego historyka, Jordanesa, który opisuje jak Ermanaric skazał na śmierć przez rozdarcie końmi młodą kobietę imieniem Sunilda za niewierność. Czyżby Sunilda była pierwowzorem żony Heiðreka, Sifki?
A Mirkwood? Skąd my to znamy? To właśnie Mirkwood jest jednym z miejsc które wykorzystał Tolkien tworząc swoje legendy. Ale w jego twórczości mamy także inne artefakty zaczerpnięte z „Sagi Hervöry i Heidreka”: karłów Dvalina i Durina, płonący miecz, a wojowniczki Rohirrim wzorowane są na Hervörze. Jeśli ktoś zatem jest wielbicielem twórczości „Władcy pierścieni”, nie może pozostać obojętnym na tę sagę, zwłaszcza, że to najmłodszy syn Tolkiena, Christopher, przetłumaczył ją na angielski w roku 1960.
Oczywiście do lektury zapraszam nie tylko miłośników Tolkiena.
Friends: